Opis
5 sierpnia 1772 roku dyplomaci Rosji, Prus i Austrii złożyli w Petersburgu podpisy pod traktatami, sankcjonującymi pierwszy rozbiór Polski:
Duch partyjności, niepokoje i tląca się wojna domowa […] oraz anarchia, która co dzień rośnie w siłę, zagrażając istnieniu legalnej władzy […] rodzi słuszne obawy, że dojdzie do zupełnego rozkładu państwa, do zakłócenia sytuacji wszystkich jego sąsiadów, pogorszenia dobrych stosunków panujących między nimi i do wywołania wojny powszechnej.
Rozgrabienie terytorium Rzeczypospolitej, stanowiącej wedle słów słów Voltaire’a, „karę za okropną anarchię”, jawiło się jako działanie o charakterze zbawiennym dla całego kontynentu. Przekonanie o własnej odpowiedzialności Polaków na długie dekady zagościło w europejskiej nauce i opinii publicznej. Rekonstrukcja politycznych pryncypiów podziałowych potencji oraz oświetlenie drogi wiodącej do rozbioru, możliwe dzięki sukcesywnemu otwieraniu przed historykami archiwów i udostępnianiu ich zbiorów, zajęły długie dziesięciolecia.
Dzisiaj wiemy już ponad wszelką wątpliwość, że decyzja o pierwszym podziale zapadła na dworze petersburskim pomiędzy schyłkiem listopada 1769 roku, a początkiem marca 1770 roku. Liczne świadectwa z epoki, mnogość zagadnień, różne punkty widzenia, odmienne ujęcia i perspektywy sprawiają, że wszechstronne opracowanie tematyki związanej z pierwszym rozbiorem nadal pozostaje aktualnym postulatem badawczym. Wydaje się przy tym, że nie jest to zadanie dla jednego tylko historyka. Autorzy poszczególnych artykułów podjęli trud przedstawienia wyników swoich najnowszych badań, dokładając cegiełkę po cegiełce do dotychczasowych ustaleń i przybliżając nas do głębszego zrozumienia dramatycznych zdarzeń z 1772 roku.
